Chúng ta thường nghĩ sức mạnh nằm ở sự kiểm soát, ở khả năng đè nén hay chế ngự những gì không mong muốn. Nhưng trong thực tập chánh niệm, sức mạnh không đến từ sự gồng ép, mà đến từ một phẩm chất tưởng chừng rất giản dị: thấy rõ và biết rõ.
Khi một niệm khởi lên – tham, sân, lo lắng, sợ hãi – nếu ta thất niệm, ta lập tức bị cuốn theo. Ta không còn thấy đó là một niệm, mà tưởng như đó là "mình", là "cái tôi thật sự". Vì thế, niệm ấy có toàn quyền chi phối suy nghĩ, cảm xúc và hành động. Một cơn giận nhỏ có thể biến thành lời nói làm tổn thương người khác. Một ý muốn thoáng qua có thể dẫn đến sự sa lầy trong tham cầu.
Nhưng khi có chánh niệm, tình huống lại hoàn toàn khác. Ta chỉ cần nhìn và nhận ra: "Đây là giận. Đây là tham. Đây là lo lắng." Chính sự nhận biết này tạo nên một khoảng cách, một không gian tĩnh lặng giữa ta và niệm vừa khởi. Trong khoảng không gian ấy, ta không còn đồng hóa, không còn bị cuốn đi. Và đó chính là sức mạnh.
Có thể ví dụ: khi bóng tối tràn ngập một căn phòng, ta có thể vùng vẫy, than trách, tìm cách xua đuổi nó. Nhưng chỉ cần thắp lên một ngọn đèn, bóng tối tự tan biến. Thấy-biết trong chánh niệm cũng như vậy: nó không xua đuổi tham sân, nhưng nhờ ánh sáng trí tuệ, tham sân không còn chỗ để bám, tự nhiên rơi rụng.
Điều kỳ diệu là sức mạnh này không phải do nỗ lực cưỡng ép, mà do tính chất tự nhiên của ánh sáng tỉnh thức. Thấy rõ chính là buông. Biết rõ chính là tự do. Một niệm được soi chiếu thì không thể che giấu bản chất vô thường và rỗng không của nó.
Khi thực tập chánh niệm đều đặn, ta dần nhận ra một quy luật: cái gì được thấy rõ thì cái đó mất sức mạnh chi phối. Cái gì còn trong bóng tối vô minh thì cái đó điều khiển ta. Vì thế, sức mạnh thật sự không nằm ở việc "thắng" những niệm bất thiện, mà ở việc soi sáng và nhận diện chúng.
Nhờ đó, chánh niệm trở thành nền tảng của trí tuệ. Từ sự thấy-biết đơn thuần, trí tuệ phát khởi: thấy vô thường, thấy khổ, thấy vô ngã. Và từ trí tuệ ấy, tâm buông bỏ, không còn lý do để nuôi dưỡng tham sân si.
Sức mạnh của chánh niệm vì vậy không phải là sức mạnh của một chiến binh, mà là sức mạnh của ánh sáng. Một ánh sáng hiền hòa nhưng kiên định, soi chiếu mọi ngõ ngách của tâm thức. Trong ánh sáng ấy, phiền não không còn nơi trú ẩn, và tự do hiện bày ngay trong giây phút này.